Genel Olarak
Velayet ve vesayet kavramları birbirinden farklı anlamlara gelen hukuki terimlerdir. Toplumumuzda bazen bu iki kavram birbirine karıştırılmakta veya birbirinin yerine kullanılmaktadır. Oysa karşılık geldikleri anlamlar itibariyle oldukça farklı sonuçlara yol açacakları için bu konuda hak kaybına uğramamak adına alanında uzman bir avukattan yardım ve danışmanlık almak faydalı olacaktır. Velayet ve vesayet konularıyla ilgili tüm sorularınızı Bursa Avukat ve Bursa Aile Hukuku Avukatı Av. İrfan Şengül’e sorabilirsiniz.
Velayet Nedir?
Velayet, küçüklerin ve özel durumlarda kısıtlı ergin çocukların korunması, gelişimlerinin desteklenmesi, malvarlıklarının yönetimi ve kişisel haklarının temsili gibi bir dizi sorumluluğu içeren hukuki bir kavramdır.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 335’inci maddesi velayet kurumunu; “Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz.” şeklinde düzenleme altına almıştır. Bu maddeden de anlaşılacağı üzere evlilik birliği içinde ergin olmayan, yani 18 yaşından küçük olan, çocuklar anne ve babalarının velayeti altındadır. Velayet yetkisi anne baba olmayan bir kişi tarafından kullanılamaz. Diğer bir tabirle anne baba olmayan bir kişi “veli” olamaz, onlar en fazla aşağıda ayrı bir başlıkta anlatılacağı üzere-şartları varsa- “vasi” olabilirler.
Ebeveynler, velayet yetkilerini birlikte kullanırlar. Ancak taraflar arasında boşanma durumu söz konusu olursa o zaman velayetin anne yada babadan birine verilmesi durumu mevzu bahis olacaktır. Olası bir boşanma halinde taraflar anlaşırsa, velayet üzerinde mutabık kalan eşe bırakılır. Ancak eğer eşler arasında bir anlaşma yoksa, mahkeme çocuğun üstün yararını gözeterek velayet hakkını eşlerden birisine verecektir.
Velayetin Değiştirilmesi Davası Nedir?
Boşanmadan belirli bir süre geçtikten sonra velayet hakkı kendisine verilmeyen eş, belli durumların varlığı halinde velayetin değiştirilmesini ve kendisine verilmesini talep edebilir. Boşanma davası anlaşmalı olarak görülmüş olsa bile oluşan yeni gelişmelere göre böyle bir talepte bulunulabilir. Velayet yetkisine sahip olan tarafın yeni bir evlilik yapması veya bu yetkisini kötüye kullanması yada çocukla ilgilenmemesi gibi durumları bu talebin gerekçelerine örnek olarak gösterebiliriz. Bu hukuki sürece “Velayetin Değiştirilmesi Davası” denir. Bu davanın açılması için herhangi bir hak düşürücü süre yoktur. Yani velayetin değiştirilmesini talep etmek isteyen kişi her zaman bu davayı açabilir. Velayetin değiştirilmesi davası aile hukukunu ilgilendiren bir konu olması nedeniyle aile mahkemelerinde açılmalıdır.
Vesayet Nedir?
Yukarıda yaptığımız açıklamalarda ergin olmayan (yani 18 yaşından küçük) çocukların anne babalarının velayeti altında olduğundan bahsetmiştik. Anne babalar velayeti altındaki çocuklarının hak ve menfaatlerini korurlar. Bazı durumlarda ise hakları korunması gereken kişiler ergin kişiler veya velisi olmayan çocuklar olabilir. İşte bu gibi durumlarda vesayet kurumu devreye girer. Vesayet, bazı özel durumdaki ergin kişilerin veya velayet altında bulunmayan küçüklerin korunması, gelişimlerinin desteklenmesi, malvarlıklarının yönetimi ve kişisel haklarının temsili gibi bir dizi sorumluluğu içeren hukuki bir kavramdır. Velayet yetkisine sahip olan kişiye “veli” dendiği gibi vesayet yetkisine sahip kişiye de “vasi” denir.
Vesayet Sebepleri Nelerdir?
Medeni Kanunumuzun 404-408 maddeleri arasında vesayeti gerektiren haller sayılmıştır. Buna göre vesayet sebepleri şunlardır:
- Yaş küçüklüğü: Kural olarak 18 yaşından küçük çocuklar anne ve babalarının velayeti altındadır. Ancak bazen anne ve babanın her ikisi de velayet yetkisini kötüye kullanabilir. Bu durumlarda o anne ve babalardaki velayet yetkisi kaldırılır ve velisiz kalmış çocuğu bir vasi atanır. Böylece çocuk vesayet altına alınmış olur. Ayrıca bir çocuk anne ve babasız da kalmış olabilir. Bu durumda da o çocuğa vasi atanacaktır. Yani sonuç olarak velâyet altında bulunmayan her küçük vesayet altına alınır.
- Kısıtlanma: Medeni kanunumuza göre ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır. Ancak bazı özel durumlarda ergin kişiler kısıtlanabilir ve fiil ehliyetlerini kaybedeler. Kısıtlanan kişiye vasi atanır. Vasi, kısıtlanan kişinin hak ve menfaatlerini korumakla görevli olur. Kısıtlılık sebepleri şunlardır:
- Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı : Medeni Kanunun 405. Maddesine göre akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır.
- Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim: Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan ya da başkalarının güvenliğini tehdit eden her ergin kısıtlanır. (md. 406)
- Özgürlüğü bağlayıcı ceza: Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır. (md 407)
- İstek üzerine: Yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir. (md 408)
Yukarıda sayılan haller doğrultusunda kısıtlanan ergin bir kişiye yada velayet altında olmayan bir çocuğa vasi atanır. Hukuken “veli” kişiler ancak anne-baba olan kişiler olabilecekken “vasi” olacak kişiler mahkemece uygun görülen eş yada kardeş gibi üçüncü kişiler de olabilir. Vesayet davalarında görevli mahkeme aile mahkemeleri değil sulh hukuk mahkemeleridir.
Bursa’da faaliyet gösteren Bursa Aile Hukuku Avukatı Av.İrfan Şengül’e, gerek velayet ve vesayet davalarıyla ilgili gerekse de aile hukukunu ilgilendiren diğer konularla ilgili tüm sorularınızı yöneltmek için, info@avirfansengul.com e-mail adresinden veya iletişim sayfamızdan ulaşabilirsiniz.
