Ülkemizde, kamu hizmetleri için özel mülkiyete ait taşınmazların kullanılması, zaman zaman hukuki sorunlara yol açmaktadır. Özel mülkiyete ait taşınmazların, kamu hizmeti için kullanılabilmesi için kamulaştırma işlemi yapılması gerekirken, uygulamada, kamulaştırma yapılmadan da bu taşınmazların kamusal projelerde kullanılabildiği görülmektedir. Özellikle yol yapım işlerinde karşılaşılan bu tarz durumlarda, arsasından yol geçen kişilerin “özel mülktür, girilmez” gibi uyarılar yazarak yolu kapatmaya çalışmaları haberlere yansıyan olaylar arasındadır. Ancak bu tür bireysel eylemler, genellikle sorunun çözümüne katkı sağlamaktan uzaktır. Özel mülkiyet haklarını korumak adına daha etkili bir yaklaşım, uzman bir gayrimenkul avukatından hukuki destek almaktır. Hukuki yollarla hak arama süreci, hem kişinin hakkını koruma açısından daha etkili olacak hem de toplumsal düzeni sarsıcı bireysel eylemlerin önüne geçilecektir. Makalemizde özel mülkiyete konu bir taşınmadan yol geçmesi durumunda mülkiyet hakkına sahip kişinin hakkını korumaya alan kamulaştırmazsız el atma konusu ele alınacaktır.
Bursa Avukat ve Bursa Gayrimenkul Avukatı olarak genel anlamda Gayrimenkul Hukukunun konusuna giren tüm alanlarda, özel anlamda ise Kamulaştırmasız El Atma konusundaki tüm sorularınızı Bursa Gayrimenkul Hukuku Avukatı Av. İrfan Şengül’e sorabilirsiniz.
Kamulaştırmasız El Atma Nedir?
Kamulaştırmasız el atma, Anayasa Mahkemesinin 2013/95 Esas, 2014/176 Karar sayılı kararında “idarenin, bir kişiye ait taşınmazı bilerek veya bilmeyerek kamulaştırmaya ilişkin usul ve kurallarına uymaksızın ve bir bedel ödemeksizin işgal ederek kamu hizmetine tahsis etmesi” şeklinde tanımlanmaktadır. Buna göre, kamulaştırmasız el atmadan söz edilebilmesi için, kişiye ait gayrimenkulün idarece (kamu hizmetinde kullanılmak amacıyla) işgal edilmiş olması ve bu işgalin kanunda öngörülen usul ve esaslara uyularak tesis edilmiş bir kamulaştırma işlemine dayanmadan gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir.
Yukarıda da kısaca değinildiği üzere idare, eğer özel bir kişinin mülkiyetinde olan bir taşınmazı herhangi bir kamu işinde kullanmak istiyorsa, bu taşınmazı kamulaştırması ve o kişiye de kamulaştırma bedelini ödemesi gerekmektedir. İdare bu usule uymadan özel kişinin mülkiyetindeki bir taşınmazı kullanırsa o taşınmaza kamulaştırmasız el atmış olur.
Kamulaştırmasız El Atma Şekilleri Nelerdir?
Kamulaştırmasız el atma olayı karşımıza fiili el atma ve hukuki el atma olarak iki farklı şekilde çıkmaktadır. Bu kavramları da kısaca açıklayalım:
Fiili El Atma
Aslında buraya kadar anlatılan durum fiili el atma durumudur. Yani, bir kamu kurumunun herhangi bir kamulaştırma yapmaksızın, bir taşınmazı fiilen kısmen veya tamamen kamu yararına ilişkin bir ihtiyaca özgülemesi, bir yapı inşa etmesi veya sahip olduğu kamu gücünü kullanarak hak sahibi kişinin mülkiyet hakkını engelleyici her fiili davranış da fiili el atma manasına gelir. Bu şekilde, idarenin hukuk dışı eyleminden kaynaklanan fiili el atmaların, özel kişilerin haksız fiil teşkil eden eylemlerinden hiçbir farkı yoktur. Bu nedenle bu tip eylemlerden doğan zararların da özel kişilerin haksız fiilinden doğan zararlarda olduğu gibi adli yargıda dava konusu edilmesi gerekmektedir.
Hukuki El Atma
İdarenin, idari bir işlem sonucunda gerçekleştirdiği idari eylemine ise hukuki el atma denir. Belediyeler tarafından yapılan imar planlarının fiili olarak uygulanmaması ve fiili kamulaştırma yapılmaması sonucunda ilgililerin taşınmazlarına müdahale edilmesi olarak tanımlanabilir. Bu müdahaleye yapılacak itirazlar bir idari işlem veya eylemin iptali hakkında olduğundan, yapılacak yargılamalar idari yargının görev alanına girmektedir. Bu durumda, uyuşmazlık bakımından görevli mahkeme İdare Mahkemeleri olacaktır.
Bu anlatımlardan şu sonucu çıkarmak mümkündür. Bir kamu kurumunun taşınmazı kamulaştırarak imar planında park olarak düzenlemesi hukuki el atmayken iş makinaları getirerek söz konusu parkın inşasına başlaması fiili el atmadır.
Kamulaştırmasız El Atma Durumunda Ne Yapılabilir?
Buraya kadar anlattığımız konuların ardından artık kamulaştırmasız el atma durumlarında ne yapılması gerektiği sorusunun cevabına geçebiliriz. Yazımızın başlığını da oluşturan tapulu bir arsadan yol geçmesi durumu yukarıda açıkladığımız fiili el atmadır. Yani idare burada artık eyleme geçmiş ve özel mülkiyetteki bir taşınmaza müdahale etmiştir. İşte bu tarz bir durumda idarenin kamulaştırma yapmadan kullandığı taşınmazının işgal edilmesi nedeni ile mağdur olan kişi asliye hukuk mahkemesinde dava açarak hakkını alabilecektir. Bu dava bir nevi kamulaştırılmaksızın kamu hizmetine ayrılan taşınmazın bedelinin tespiti davasıdır. Yargılama aşamasında, mahkeme keşif yapacak ve olayla alakalı bilirkişi raporu alacaktır. Bu raporda el atılan taşınmazın el atma tarihindeki nitelikleri göz önüne alınarak davanın açıldığı tarihteki değeri tespit edilecektir.
İdarenin Haksız Kullanım Süresi İçin Kira Bedeli İstenebilir mi?
Taşınmazına idare tarafından el atılan kişi yukarıda açıklandığı üzere taşınmazının bedelinin tazminini talep ederken aynı zamanda taşınmazının kullanılmasından kaynaklanan haksız işgal bedeli olarak ecrimisil talebinde de bulunabilir. Ancak bu talep kamulaştırmasız el atma nedeniyle açılan tazminat davasının açılma tarihinden geriye dönük 5 yıllık dönem için talep edilebilir. Daha uzun bir süre için istenemez.
Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
Taşınmazlarına kamulaştırmasız fiili veya hukuki el atılan kişilerin mülkiyet haklarının ihlali söz konusu olduğundan, kamulaştırmasız el atma davaları süreye tabi değildir. Kamulaştırılmaksızın taşınmazına el konulan kişiler, her zaman yargı yoluna başvurabilirler.
Sonuç olarak, özel mülkiyet hakları ile kamu hizmetleri arasındaki dengeyi sağlamak, zaman zaman hukuki karmaşıklıklara neden olabilir. Ancak bireylerin, hakkını arama konusunda hukuki yolları tercih etmesi, çözüm odaklı ve toplumsal huzuru koruyan bir yaklaşım olacaktır. Uygulamada sıkça karşılaşılan özel mülkiyetten yol geçmesi durumlarında, uzman gayrimenkul avukatından destek almak, adil bir çözüm sağlamak ve taraflar arasında uygun bir denge oluşturmak için önemli bir adımdır. Bu bağlamda konuyla ilgili daha fazla bilgi almak için Bursa’da faaliyet gösteren Bursa Gayrimenkul Hukuku Avukatı Av.İrfan Şengül’e, info@avirfansengul.com e-mail adresinden veya iletişim sayfamızdan ulaşabilirsiniz.
